گسترش شیوه اعتبارسنجی جهت اعطای وام‌های خرد، می‌تواند رابطه بانک و مشتری که در گذشته بر اساس وثایق سنگین تعریف می‌شد را اصلاح کند.
به گزارش خبرنگار ایبِنا؛ با وجود رونق نسبی بازار سرمایه در سال‌های اخیر، اما باز هم گفته می‌شود چیزی حدود ۸۰ تا ۸۵ درصد تأمین مالی اقتصاد ما بر دوش نظام بانکی است. بانک‌های کشور سالانه صدها هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداخت می‌کنند که بخش عمده آن بر اساس روش سنتی قراردادن وثایق سنگین در رهن بانک است. این موضوع درمورد وام‌های خرد هم صدق می‌کند و همین عامل باعث شده بسیاری از مردم که اعتبار و توانایی پرداخت اقساط وام را دارند، به دلیل نداشتن وثایق سنگین مانند خانه و … از دریافت وام‌ها کوچک برای رفع نیازهای ضروری خود محروم بمانند.
دنیا از سال‌ها قبل برای حل این مشکل چاره‌اندیشی کرده است. اعتبارسنجی، راهکاری است که بیش از ۵ دهه سابقه دارد و توانسته عدالت اقتصادی را تا حدودی در زمینه دریافت تسهیلات بانکی خرد برقرار سازد.
اعتبارسنجی به معنی ارزیابی و سنجش توان بازپرداخت متقاضیان اعتبار و تسهیلات مالی و احتمال عدم بازپرداخت اعتبارات دریافتی از سوی آنهاست. اعتبارسنجی روش‌های متنوعی دارد با به‌کارگیری تکنیک‌ها و روش‌های پیشرفته و نوین آماری، سوابق مالی افراد را بررسی نموده و بر اساس آن یک رتبه اعتباری برای آن‌ها در نظر می‌گیرد. این عدد نشان می‌دهد که فرد چقدر احتمال دارد از عهده بازپرداخت اقساط برآید و چقدر احتمال دارد این کار را نکند.
مزیت دوطرفه برای بانک و مشتری
سنجش اعتبار علاوه بر مشتری، به نفع بانک هم هست. یکی از نگرانی‌های بانک‌ها که ریشه در تجربه‌های گذشته دارد، عدم وصول برخی مطالبات و تبدیل‌شدن این طلب‌ها به مطالبات معوق یا حتی مشکوک‌الوصول است؛ بنابراین در چارچوب اعتبارسنجی، وقتی که بانک‌ها قصد اعطای وام یا تسهیلات به مشتریان را دارند، وضع اعتبار، دارایی‌ها و خوش‌حسابی یا بدحسابی فرد موردنظر را می‌سنجند. این کار بر اساس داده‌هایی از جمله میانگین تراکنش‌های مالی، موجودی سپرده مشتریان، میزان بدهی و تعهدات نزد بانک موردنظر و سایر بانک‌ها و … صورت می‌گیرد. آنگاه بر اساس نتایج به‌دست‌آمده تصمیم می‌گیرد که چه میزان و نوعی از وثایق را برای ارائه تسهیلات به مشتری درخواست کند.
این شیوه تصمیم‌گیری جهت تخصیص اعتبار در دنیای امروز که آمار ورشکستگی‌ها افزایش یافته و به دلیل حجم بالای مبادلات مالی، بررسی اعتبار افراد را اجتناب‌ناپذیر می‌کند، بسیار کارگشا خواهد بود.
روش‌های اعتبارسنجی
در دنیا شرکت‌های مطرحی وجود دارد که با استفاده از روش‌های نوین آماری و جمع‌آوری دادهای متنوع، کار اعتبارسنجی را انجام می‌دهند. به‌عنوان نمونه، یکی از شرکت‌های معتبر اعتبارسنجی، اکسپرین است. امتیازات اعتباری این شرکت یک عدد سه‌رقمی بین ۳۰۰ تا ۸۵۰ است. الگوریتم محاسبه این امتیازات، توسط شرکت اطلاعات اعتباری بر مبنای استفاده از سابقه بازپرداخت قبوض، استفاده از اعتبار، درخواست وام و موارد دیگر است. داشتن امتیاز اکسپرین بالا می‌تواند شانس شما را برای دریافت این تأییدیه‌ها و همچنین مزایای دیگر افزایش دهد، زیرا شما به‌عنوان فردی با رفتار اعتباری مسئولانه در نظر گرفته می‌شوید که در معرض خطر پایین نکول در پرداخت‌ها قرار دارد.
تأکید بر سوابق مالی
امتیازدهی شرکت ترانس یونیون هم به یک عدد سه‌رقمی بین ۳۰۰ تا ۸۵۰ ختم می‌شود. امتیاز اعتباری در ترانس یونیون بر مبنای عواملی همچون سوابق فرد در بازپرداخت اقساط وام، تاریخچه پرداخت قبوض اعتباری، میزان استفاده از اعتبارات و میزان درخواست خدمات اعتباری و وام از طرف مشتری به مؤسسات مالی، محاسبه می‌گردد و مؤلفه‌هایی مانند سن، قومیت، مذهب و وضعیت تأهل، نوع کارفرمای متقاضی، حقوق و شغل او در محاسبه امتیاز در نظر گرفته نمی‌شوند. سابقه پرداخت فرد مهم‌ترین جنبه امتیاز اعتباری او است، زیرا نشان می‌دهد که چگونه امور مالی خود را مدیریت کرده است.
توجه ویژه به گسترش اعتبارسنجی
فرایند اعتبارسنجی در کشور ما نیز از چند سال قبل اما به‌صورت محدود آغاز شده ولی در دولت جدید، بانک مرکزی و وزارت اقتصاد اهتمام بیشتری برای توسعه این شیوه دارند. در همین راستا، اردیبهشت‌ماه امسال بانک مرکزی «دستورالعمل اجرایی اعطای تسهیلات خرد» را برای اجرا به شبکه بانکی ابلاغ کرد.
در دستورالعمل یاد شده ضمن ارائه فهرستی از تضامین و وثایق قابل اخذ از متقاضیان دریافت تسهیلات خرد، مقرر شده اعطای تسهیلات خرد به متقاضیان دارای سابقه و امتیاز اعتباری بر اساس اعتبارسنجی، در قبال اخذ حداکثر دو مورد وثیقه انجام پذیرد. مواردی همچون اوراق بدهی اعم از اوراق پذیرفته شده در بازار سرمایه و غیر آن، سهام شرکت‌های پذیرفته شده در بورس از جمله سهام عدالت، اموال عینی باارزش عرفی از قبیل خودرو، مسکوکات یا مصنوعات طلا و همچنین سیم‌کارت دایمی ثبت شده تحت مالکیت مشتری، بخشی از وثایق معتبر اشاره شده در این ابلاغیه هستند.
پیشگیری از رفتار سلیقه‌ای
پیش‌ازاین نیز مهران محرمیان؛ معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی گفته بود: «سامانه اعتبارسنجی در حال حاضر عملیاتی شده است و سابقه چک‌های برگشتی و سابقه تسهیلات دریافتی از بانک‌ها و برخی لیزینگ‌ها در این سیستم ثبت و نگهداری می‌شود».
اما نکته مهمی که در زمینه اعتبارسنجی وجود دارد، فراهم شدن امکان نظارت بر عملکرد بانک‌ها و جلوگیری از رفتار سلیقه‌ای با شتریان خوش‌حساب است.
معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی در این زمینه با اشاره به عملیاتی شدن سامانه اعتبارسنجی می‌گوید: «بانک‌ها به‌صورت سیستمی ملزم به درنظرگرفتن رتبه اعتباری اشخاص حقوقی و حقیقی در پرداخت تسهیلات شده‌اند. با استفاده از این سیستم ما به‌سرعت متوجه تخلفات بانک‌ها در اعطای تسهیلات می‌شویم و با آن برخورد می‌کنیم».
راهکار اساسی
همان‌طور که ذکر شد، متأسفانه در گذشته هم مشتریان خوش‌حسابی که وثایق لازم را نداشتند از تسهیلات محروم بودند و هم بانک‌ها در مواردی گرفتار افراد بدحساب می‌شدند و دراین‌بین روابط ناسالمی هم شکل می‌گرفت، اما با گسترش روش اعتبارسنجی هم مشتریان خوش‌حساب سود می‌کنند هم بانک. البته رسیدن به جایگاه مطلوب زمان می‌برد کمااینکه هم‌اکنون نارضایتی‌هایی در زمینه اجرای قانون ارائه تسهیلات خرد بر اساس اعتبارسنجی وجود دارد.
در این میان، نخستین گام جهت اجرای نظام جامع اعتبارسنجی در نظام بانکی، رتبه‌بندی و امتیازدهی اعتباری به مشتریان بانکی است. بیش از نیم‌قرن از به‌کارگیری روش‌های امتیازدهی در سراسر جهان می‌گذرد؛ ولی در کشور ما سابقه این روش تنها چند سال که آن هم به طور ناپیوسته و موردی توسط یکی چند بانک بوده است، اما هم‌اکنون ضرورت توسعه مطالعات در این حوزه و بهره‌گیری روش‌های نوین و افزایش تعداد مؤسسات اعتبارسنجی بیش‌ازپیش برای نظام بانکی اهمیت دارد؛ بنابراین، بانک‌ها و مؤسسات مالی اگر می‌خواهند مخاطرات اعطای تسهیلات را مدیریت کنند، لازم است توجه بیشتری به ضرورت اعتبارسنجی جامع و یکپارچه داشته باشند.
