جهت‌دهی اولویت‌های حمایت از تولید به سمت اشتغال‌آفرینی در صنایع فناوری‌محور، می‌تواند اقتصاد کشور را در مسیر جهش قرار دهد.
به گزارش خبرنگار ایبِنا؛ رهبر انقلاب در سخنرانی تلویزیونی خود در یکم فروردین‌ماه ۱۴۰۰ محورهای شعار سال یعنی “دانش‌بنیان” بودن و “اشتغال‌آفرینی” تولید را تشریح و بر نقش برجسته نیروی انسانی تحصیلکرده در نیل به این اهداف تأکید کردند.
آیت‌الله خامنه‌ای با اشاره به آمارهای ارائه شده مبنی بر فعالیت حدود ۶۶۰۰ شرکت دانش‌بنیان در کشور و اشتغال مستقیم ۳۰۰ هزار نفر در این شرکت‌ها، بر نیاز کشور به دو برابر شدن این تعداد بویژه در حوزه کشاورزی و رسیدن میزان اشتغالزایی آن‌ها به ۶۰۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ تصریح نموده و یادآور شدند که توسعه این شرکت‌ها باید کیفی باشد.
ایشان با تأکید بر امکان‌پذیر بودن این خواسته، درباره الزامات چنین تصمیمی بیان کردند: «بله، امکانات لازم دارد لکن مهمترین امکانات، نیروی انسانی است؛ ما از لحاظ نیروی انسانی خیلی دستمان باز است».
پرهیز از پولپاشی بی‌هدف
دولت‌های مختلف هرچند کوشیده‌اند به نوعی از تولید و اشتغال حمایت کنند، لکن به دلیل نداشتن راهبرد صحیح، معمولا به اهداف خود نرسیده‌اند؛ موضوعی که رهبر انقلاب از آن با عنوان پول‌پاشی‌های ناموفق یاد می‌کنند.
ایشان در ادامه سخنرانی نوروزی خود با اشاره به موضوع اشتغال‌آفرینی گفتند: «اشتغال‌آفرینی با همین شرکت‌های دانش‌بنیان به دست خواهد آمد؛ یعنی اگر ما به معنای واقعی کلمه بتوانیم این شرکت‌ها را به وجود بیاوریم که در این زمینه دچار خطاهایی که گاهی در گذشته شده‌اند نشویم، اشتغال هم زیاد خواهد شد».
ایشان در توضیح “خطاهای گذشته” یادآور شدند: «در دولت‌های مختلف طرح‌هایی با نام‌های گوناگون داشتیم که تسهیلات بانکی را در اختیار افراد بگذاریم برای اینکه تولید بالا برود؛ تقریباً همه‌ی این طرح‌ها ناموفّق بود؛ پولپاشی کردن و بی‌ملاحظه اقدام کردن به جایی نخواهد رسید؛ باید [این] کار خیلی با دقّت و مطالعه و درست انجام بگیرد و فعّالیّت شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت زنجیره‌ای شکل پیدا بکند».
در همین زمینه علی صالح آبادی؛ رئیس کل بانک مرکزی با اشاره به سخنان مقام معظم رهبری درخصوص ضرورت اجتناب از پولپاشی می‌گوید: «همانطور که مقام معظم رهبری اشاره کردند، پولپاشی مشکلی را حل نمی‌کند و این نکته کاملاً صحیح است. برای مثال اگر تولیدی بدون توجیه اقتصادی باشد، هر میزان پول به آن واحد تعلق گیرد، همچنان خروجی آن بهینه نخواهد بود. لذا تولیدی که بازده و صرفه اقتصادی نداشته باشد و از فناوری مناسب و دانش بنیان لازم بهره‌مند نباشد، طبیعتاً هرچه پولپاشی برایش صورت گیرد در نهایت به هدف لازم نخواهد رسید».
نگاه نادرست به اشتغالزایی
به نظر می‌رسد در کشور ما نگاه به اشتغالزایی خصوصا در صنایع فناوری‌محور دچار مشکل اساسی است. چنین تصور می‌شود که صرفا با تخصیص یک بودجه مشخص در قالب سرمایه‌گذاری یا تسهیلات، می‌توان تعداد معینی شغل ایجاد کرد، در حالی که اساسا اقتصاددانان، اشتغال را به عنوان خروجی یک سیستم اقتصادی می‌دانند که از دل یک ساختار منسجم پدید می‌آید. این موضوع درباره صنایع فناوری‌محور که عوامل تولید آن علاوه بر سرمایه و نیروی کار، بر محور دانش استوار است پیچیدگی بیشتری هم دارد.
سورنا ستاری؛ معاون علمی و فناوری رئیس جمهور و رئیس بنیاد ملی نخبگان معتقد است: «وقتی داریم راجع به صنعت صحبت می‌کنیم راجع به ساختاری صحبت می‌کنیم که زایش دارد، نوآوری در آن متبلور می‌شود و یک اتفاقاتی در حوزه‌ی استفاده از نیروی متخصص و بقیه‌ی این موارد اتفاق می‌افتد. آنجاست که آدم‌ها مهم می‌شوند. بخشی که تحقیق و توسعه دارد و هزینه‌ی سنگینی را روی پژوهش انجام می‌دهد این می‌شود صنعت، وگرنه به غیر از این باشد می‌شود کارخانه».
راه رهایی از اقتصاد نفتی
وی درگفتگو با پایگاه حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب می‌افزاید: «اشتغال حوزه دانش‌بنیان اشتغال نخبگانی است، اشتغال نیروی تحصیلکرده است … ما قریب به چهار میلیون دانشجو داریم. ما در کشورمان بیش از چهارده پانزده میلیون نفر آدم تحصیل کرده داریم. راهی جز این نداریم که به این سمت برویم. نیروی انسانی فوق العاده‌ای داریم. برای حفظ و جذبشان، برای اینکه اقتصادمان را از این سلطه‌ی نفت رها کنیم، به تولید دانش‌بنیان نیاز داریم. در دوران تحریم ما تجربه کردیم که بدون نفت هم می‌شود اقتصاد را اداره کرد. اگر تحریم نبودیم که الان خیلی از این شرکت‌های دانش‌بنیان وجود هم نداشتند.
محمدرضا پورابراهیمی رییس کمیسیون اقتصادی مجلس هم در این زمینه می‌گوید: دانش بنیان بودن فعالیت ها منحصر به کالا نیست و مربوط به خدمات نیز می شود که در این صورت هزینه بهای تمام شده خدمت کاهش می یابد وسرعت کار افزایش یافته و شفافیت اطلاعات ایجاد می شود و دستگاه های خدمترسان می توانند این موارد را در دستور کار قرار بدهند.
وی با اشاره به رتبه ۱۵ ایران در تولید علم در دنیا عنوان می‌کند: باید از این انباشت علمی استفاده کنیم و تجاری‌سازی صورت بگیرد؛ علمی که در معیشت مردم اثرگذار نباشد اهمیتی ندارد.
ظرفیت‌های نیروی انسانی
برای بهبود تصور خود از ظرفیت نیروی انسانی تحصیلکرده کشور، خوب است به گزارش نوآوری جهانی (GII) که رتبه کشورها را در عملکرد نوآوری در تولید تعیین می‌کند نگاهی بیاندازیم. در گزارش سال ۲۰۲۱ ایران در رتبه ۶۰ جهان قرار گرفته که هرچند ۷ پله نسبت به سال قبل از آن بهبود یافته اما به نظر می‌رسد با توجه به ظرفیت‌های موجود بویژه در حوزه نیروی انسانی از ظرفیت‌های خود بسیار دور هستیم.
شاهد ماجرا آن که به گفته مرضیه شاوردی؛ مدیر توانمندسازی صندوق نوآوری و شکوفایی؛ درگزارش GII ۲۰۲۱، از ۸۱ زیرشاخص در قالب ۷ رکن (۵ رکن مربوط به شاخص‌های ورودی و دو رکن مربوط به شاخص‌های خروجی) برای محاسبه امتیاز و رتبه کشورها استفاده شده که در این بین بهترین رتبه ایران در میان ارکان ورودی، مربوط به «سرمایه انسانی و پژوهش» با رتبه ۴۹ می‌باشد. هچنین در میان زیرشاخص‌های بررسی‌شده، یکی از بهترین رتبه‌های ایران مربوط به «دانش‌آموختگان علوم و مهندسی» (در رکن سرمایه انسانی و پژوهش) با کسب رتبه ۳ می‌باشد.
جایگاه ایران در شاخص «سرمایه انسانی و پژوهش» و «دانش‌آموختگان علوم و مهندسی» در گزارش نوآوری جهانی ۲۰۲۱
پشتیبانی از جوانان تحصیلکرده
با وجود این سرمایه و توان کم‌نظیر که می‌تواند تولید کشور را متحول کند، اما بسیاری از صنایع ما از تکنولوژی روز فاصله دارند. به خاطر همین ظرفیت‌های مغفول‌مانده نیروی انسانی است که رهبر انقلاب در سخنرانی آغاز سال جدید فرمودند: «تعداد زیادی از عناصر تحصیل‌کرده‌های سطح بالای ما، یک درصد بالایی -که این درصد را به من گزارش کرده‌اند- از کسانی که تحصیل‌کرده‌های سطح بالا هستند، در رشته‌های غیرتحصیلی خودشان مشغول کارند؛ چرا؟ می‌توان این‌ها را در آن رشته‌های خودشان مشغول کار کرد، به این‌ها کمک کرد، پشتیبانی کرد تا بتوانند شرکت‌های دانش‌بنیان را تشکیل بدهند».
یک پژوهش علمی که با عنوان “اثرات شاخص اقتصاد دانش بنیان بر رشد اقتصاد کشورهای اسلامی” آبان‌ماه ۱۴۰۰ در فصلنامه “اقتصاد مالی” به چاپ رسیده، ضرورت تمرکز بر تولید نیروی کار آموزش‌دیده و ایجاد تولید و اشتغال حول آن را به خوبی بیان می‌کند؛ «با توجه نتایج بدست آمده پیشنهاد می‌شود اصولاً پیشرفت یک کشور تا آنجا که روند استفاده از روش‌های مدرن ادامه دارد همیشه میسر خواهد بود و روش‌های مدرن به معنای در اختیار داشتن ابزارهای جدید نیست؛ در حقیقت ، روش‌های مدرن به دنبال افکار نوین و مدرن به خواهد آمد و منشأ شکل گیری این افکار نیز غالبا توسعه شاخص‌های دانش بنیان از جمله آموزش منابع انسانی است. به همین دلیل آموزش منابع انسانی در سطح بالاتر هر کشور در فراهم آوردن زمینه مناسب برای رشد اقتصادی آن کشور نقش محوری و اساسی دارد و از این رو، توجه به گسترش آموزش منابع انسانی در سطح عالی و با کیفیت و دانش‌محور در کشورهای اسلامی پیشنهاد این مقاله است».
هدایت اعتبارات به سمت تولید دانش‌بنیان
به نظر می‌رسد دولت با ابزارهای سیاستی و اجرایی و مجلس شورای اسلامی با قدرت قانون‌گذاری که در اختیار دارند، می‌توانند تمرکز خود را بر حمایت درست از تولید دانش‌بنیان، ارتقای سطح آموزش نیروی کار و ایجاد پیوند نزدیک بین صنعت و دانشگاه قرار دهند تا سه مولفه نیروی جوانی، تحصیل و تجربه، کشور را در مسیر جهش اقتصادی قرار دهد.
یکی از مهمترین رویکردهایی که اخیرا در دستور کار دولت و مجلس قرار گرفته، سیاست هدایت اعتبارات بانکی به سمت تولید است که اگر با قوت در سال ۱۴۰۱ ادامه یابد، قطعا می‌تواند به تحول در نظام تولید مبتنی بر فناوری اثرگذار باشد. پیگیری این سیاست در چارچوب طرح تأمین مالی زنجیره‌ای می‌تواند راه انحراف تسهیلات را به سمت فعالیت‌های نامولد سد کند تا همانطور که رهبر انقلاب فرمودند؛ «فعّالیّت شرکت‌های دانش‌بنیان به صورت زنجیره‌ای شکل پیدا کند».
