سطح بهره‌وری و کارایی سیستم‌های لجستیک که نقطه عطف زنجیره تامین خصوصا در بخش معدن و صنایع معدنی محسوب می‌شود، به صورت مستقیم به رشد اقتصادی تاثیر می‌گذارد. با این وجود، بهره‌وری پایین شبکه حمل‌ونقل و لجستیک کشور در پایانه‌های تخلیه و بارگیری منجر به کاهش سرعت سیر در کل شبکه شده است.
سطح بهره‌وری و کارایی سیستم‌های لجستیک که نقطه عطف زنجیره تامین خصوصا در بخش معدن و صنایع معدنی محسوب می‌شود، به صورت مستقیم به رشد اقتصادی تاثیر می‌گذارد. با این وجود، بهره‌وری پایین شبکه حمل‌ونقل و لجستیک کشور در پایانه‌های تخلیه و بارگیری منجر به کاهش سرعت سیر در کل شبکه شده است.
با توجه به اهمیت زیرساخت‌های مکانیزه حمل‌ونقل در ارتقای سطح بهره‌وری در شبکه لجستیک، شرکت مدیریت بین‌المللی همراه جاده ریل دریا (هیمکو) طرح احداث ترمینال مکانیزه ریلی بندر شهید رجایی را آغاز کرده است. این ترمینال با ظرفیت تخلیه و بارگیری ۱۰ میلیون تن مواد فله و با سرمایه‌گذاری ۱۱۰ هزار میلیارد ریال در سه فاز توسعه در دست احداث است و پس از بهره‌برداری کامل این پروژه، علاوه بر افزایش ظرفیت تخلیه و بارگیری، بهره‌وری و کارایی در شبکه لجستیک به طور قابل‌توجهی بهبود خواهد یافت که تاثیرات آن را می‌توان در توسعه صادرات و رشد اقتصادی کشور در بلندمدت مشاهده کرد. در همین راستا، خبرنگار پایگاه خبری و تحلیلی «فلزات‌آنلاین» گفت‌وگویی را با محسن نادری، مدیرعامل شرکت مدیریت بین‌المللی همراه جاده ریل دریا تدارک دیده است که متن کامل آن را در ادامه خواهیم خواند:
ارزیابی جنابعالی از اهمیت احداث ترمینال مکانیزه ریلی بندر شهید رجایی توسط هیمکو در بخش معدن و صنایع معدنی چیست؟
اساسا زیرساخت‌های لجستیک و حمل‌ونقل به عنوان یکی از مهم‌ترین فاکتورها در زنجیره‌های تامین به شمار میروند که به صورت مستقیم بر عملکرد بخش معدن و صنایع معدنی تاثیر می‌گذارند. با توجه به این مسئله، در برنامه‌های کلان توسعه کشور، ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقل و افزایش ظرفیت شبکه لجستیک باید مطابق و بر اساس چشم‌اندازهای کلان و طرحهای جامع تعریف شوند؛ به این صورت که متناسب با چشم‌انداز بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله بخش معدن و صنایع معدنی و فلزی و نیازهای لجستیکی آن، برنامه‌ریزی هدفمندی نیز برای توسعه زیرساخت‌های حیاتی مرتبط با این حوزه ترسیم می‌شود. به بیان دقیقتر، برنامه‌ریزی برای اجرای طرح‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای در بخش حمل‌ونقل و لجستیک تحت تاثیر شرایط اقتصادی در داخل کشور و یا عوامل بین‌المللی مانند تحریم‌ها قرار می‌گیرد.
بخش معدن و صنایع معدنی با توجه به ماهیت و حجم گسترده مواد و محصولات آن، به منظور حمل و جابه‌جایی بار وابستگی زیادی به شبکه حمل‌ونقل و لجستیک ریلی دارد. با این حال، به جرات می‌توان گفت که به دلیل توسعه ناکافی زیرساخت‌های ریلی متناسب با رشد بخش معدن و صنایع معدنی و استفاده از تجهیزات و ماشین‌آلات سنتی، ظرفیت این بخش پاسخگوی نیاز صنعت نیست و بهره‌وری شبکه ریلی کشور به شدت پایین است؛ به طوری که حمل ریلی با چالش‌های مهمی مواجه است و بخش قابل‌توجهی از جابه‌جایی و حمل بار از طریق جاده‌ها انجام می‌شود.
با این حال، با توجه به اهمیت توسعه شبکه ریلی برای تسریع در حمل و انتقال بار در بخش معدن و صنایع معدنی، شرکت مدیریت بین‌المللی همراه جاده ریل دریا (هیمکو) پروژه عظیم طرح احداث ترمینال مکانیزه ریلی بندر شهید رجایی را با ظرفیت تخلیه و بارگیری ۱۰ میلیون تن بار در دستور کار قرار داده است. این پروژه در سه فاز کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت در دست احداث قرار دارد. بهره‌برداری از این ترمینال مکانیزه، تاثیرات قابل‌توجهی بر عملکرد بنگاه‌های معدنی و صنعتی دارد که از جمله آن‌ها می‌توان به ایجاد زیرساخت مناسب برای حمل کالاها، تامین مواد اولیه، کاهش هزینه‌های تولید و توسعه صادرات اشاره کرد.
در حال حاضر بخش حمل‌ونقل ریلی کشور، به ویژه در حوزه معدن و صنایع معدنی با چه چالش‌هایی مواجه است؟
ساختارهای سنتی و استفاده از تجهیزات و ماشین‌آلات مکانیکی، از مهم‌ترین نقاط ضعف در حوزه زیرساخت‌ها و شبکه ریلی کشور به شمار می‌آیند که این مسئله با کاهش سرعت تخلیه و تحویل بار، منجر به کاهش سرعت سیر در شبکه ریلی می‌شود. در واقع استفاده از سیستم‌های سنتی، خصوصا در نقاط انشعابی مانند پایانهها و نواحی بندرگاهی، فرایند تخلیه بار را طولانی می‌کند؛ به طوری که اغلب واگن‌های حمل بار به عنوان انبارهای سیار در شبکه ریلی مورد استفاده قرار می‌گیرند. در سالهای اخیر برخی از فعالان و نقش‌آفرینان مطرح در بخش معدن و صنایع معدنی و فلزی با سرمایه‌گذاری در توسعه ظرفیت‌های زیرساختی، در صدد بهبود و سرعت بخشیدن به فرایندهای تخلیه و بارگیری در شبکه حمل ریلی کشور بوده‌اند و به واسطه این امر تا حدود زیادی نقاط ضعف در محل کارخانه‌ها و ارسال بار روی واگن بهبود یافته است.
علاوه‌براین، شرکت‌های فعال در حوزه حمل‌ونقل با سرمایه‌گذاری و خریداری واگن با تعداد بالا به توسعه ظرفیت شبکه ریلی کمک کردهاند. با این حال، با توجه به اینکه برنامه‌ریزی برای نقاط قابل بهبود به صورت متوازن و در همه ابعاد شبکه نبوده، همچنان این بخش بهره‌وری پایینی در نقاط انشعابی و بندرگاهی دارد که در نهایت تاثیر آن را می‌توان در کاهش سرعت سیر در کل شبکه مشاهده کرد. به عنوان مثال، سرعت سیر ریلی از منطقه سیرجان تا بندرعباس در حدود چهار تا پنج سیر است که در صورت فعالیت نرمال شبکه ریلی با سرعت مناسب، این عدد می‌تواند به حدود ۱۰ سیر و در بهترین حالت به ۱۵ سیر افزایش یابد.
سرعت پایین سرعت سیر نشان می‌دهد که بهره‌وری استفاده از واگن‌های باری حدود ۳۰ درصد است که در صورت نبود ضعف در سیستم تخلیه و بارگیری، این عدد به طور قابل‌توجهی افزایش مییافت. بنابراین بخش عمده حمل بار محصولات معدنی و صنعتی توسط شبکه جاده‌ای انجام می‌شود و با توجه به هزینه حدود دو برابری حمل جاده‌ای نسبت به حمل ریلی و ظرفیت پایین آن، هزینهه‌های جابه‌جایی برای فعالان بخش معدن و صنایع معدنی به طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
راهکارهای پیشنهادی جنابعالی جهت رفع موانع و محدودیت‌های موجود چیست و هیمکو چه نقشی در این زمینه ایفا خواهد کرد؟
بر اساس پژوهش‌های انجام شده توسط هیمکو، به ازای هر ۱۰ میلیون تن بار از منطقه سیرجان به بندرعباس، سالانه حدود ۳۸ هزار میلیارد ریال هزینه به اقتصاد کشور تحمیل می‌شود که این هزینه‌ها شامل سوخت، تصادفات و آلودگی‌های زیست‌محیطی است. این موارد علاوه بر تاثیرگذاری بر عملکرد زنجیره لجستیک با تحمیل هزینه‌های گزاف به تولیدکنندگان، بر سود عملیاتی آن‌ها نیز تاثیر مستقیم می‌گذارد؛ البته در چنین شرایطی هزینه‌ها و آسیب‌های دیگری را نیز مانند مصرف بالای سوخت، مسائل مربوط به آلاینده‌های زیست‌محیطی و ریزپلاستیک‌ها باید در نظر گرفت. بنابراین با توجه به وجود ابزارها و تجهیزات مناسب در حوزه ریلی و جاده‌ای، رویکرد درست این است که بار اصلی حمل‌ونقل محصولات صنایع معدنی و فلزی بر عهده سیستم ریلی باشد و شبکه جاده‌ای نقاط ضعف آن را پوشش دهد. با این حال، در شرایط فعلی شبکه جاده‌ای بخش عمده جابه‌جایی بار مواد و محصولات معدنی و صنعتی را به دوش می‌کشد و در موارد ضروری از شبکه ریلی استفاده می‌شود که این ساختار نیازمند اصلاح و به‌روزرسانی است. بعد از این اصلاح ساختار حمل بار، توسعه سیستم حمل‌ونقل ریلی و شناخت نقاط ضعف و موضوعات مرتبط با آن باید مورد توجه قرار بگیرد. با توجه به این مسئله، بهبود و مکانیزاسیون سیستم‌های تخلیه بار می‌تواند بهره‌وری در بخش ریلی را تا حدود زیادی ارتقا دهد؛ به طوری که شبکه ریلی، محور حمل بار در بخش معدن و صنایع معدنی و فلزی قرار بگیرد و شبکه جاده‌ای تنها نقاط ضعف آن را پوشش دهد.
چنانکه اشاره شد، موضوع توسعه پایانه‌های تخلیه و بارگیری مولفه‌ای حیاتی و اساسی در شبکه ریلی کشور است که بستر مناسبی را فراهم می‌کند تا هزینه‌های لجستیکی صنایع معدنی و فولادی تا حد ممکن کاهش یابد و اثرات سوء و هزینه‌های اضافی ناشی از ناترازی شبکههای حمل‌ونقل کشور به حداقل برسد. از این رو و با توجه به اهمیت توسعه پایانه‌های تخلیه بار در شبکه لجستیک و حمل‌ونقل صنایع معدنی و فلزی و فولادی، هیمکو طرح احداث ترمینال مکانیزه ریلی بندر شهید رجایی را با ظرفیت ۱۰ میلیون در دستور کار قرار داده است. این پروژه که در مدت ۶ سال به بهره‌برداری می‌رسد، با هدف بهبود و سرعت بخشیدن به فرایند بارگیری و تخلیه بار در بندر شهید رجایی اجرایی شده است و با احداث و راه‌اندازی این ترمینال، بخش عمده چالش‌های لجستیکی با هدف صادرات در این نقطه بندرگاهی برطرف می‌شود و امکان تخلیه بار و جابه‌جایی با روشهای مختلف امکانپذیر خواهد بود. در این پروژه استراتژیک از جدیدترین تجهیزات و ماشین‌آلات مکانیزه حمل بار استفاده می‌شود که در نوع خود بی‌نظیر بوده و بهره‌برداری از آن‌ها می‌تواند با برداشتن باری از دوش شبکه جاده‌ای، گرهگشای چالش‌های حمل‌ونقل صنایع معدنی در حوزه صادرات باشد.
پروژه احداث ترمینال مکانیزه ریلی بندر شهید رجایی هم‌اکنون در چه وضعیتی قرار دارد و بهره‌برداری از آن چه دستاوردهایی را به همراه خواهد داشت؟
طرح احداث ترمینال مکانیزه ریلی بندر شهید رجایی با سرمایه‌گذاری حدود ۱۱۰ هزار میلیارد ریالی (بدون تعدیل) در سه بخش کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت تعریف شده و چنانکه اشاره شد، طی مدت ۶ سال و در سه مرحله به بهره‌برداری خواهد رسید. در مرحله نخست این پروژه که به صورت بهره‌برداری زودهنگام هدف‌گذاری شده است و تا پایان سال جاری به اتمام می‌رسد، انبارهای تخلیه در اراضی دارای ظرفیت وارد شبکه بندری کشور میشوند. هم‌زمان با آن و در مرحله دوم، انبارهای ایجاد شده مجهز به تجهیزات مکانیزه خواهند شد؛ به طوری که سرعت تخلیه و بارگیری به طور قابل‌توجهی افزایش یابد. در این مرحله ۱۴ خط ریلی در یک شانتینگ یارد ریلی دو خطی و دو واگن برگردان مکانیزه به موقعیت پروژه اضافه میشوند و فرایند تخلیه و بارگیری نیز به صورت مکانیزه و توسط استاکر و ریکلایمر صورت می‌پذیرد.
بر اساس پیشبینیها، مرحله دوم ترمینال مکانیزه بندر شهید رجایی دو سال بعد از پایان مرحله اول به اتمام می‌رسد. در مرحله نهایی نیز احداث اسکله و لایروبی طی دو مرحله به وسعت سه میلیون مترمکعب در بندر شهید رجایی در دستور کار قرار دارد که در مرحله اول ۳۱ هکتار و در مرحله ۴۰ هکتار از اراضی برای این منظور استحصال می‌شود.
چنانچه اشاره شد، ظرفیت بارگیری و تخلیه ترمینال مکانیزه ریلی بندر شهید رجایی ۱۰ میلیون تن مواد معدنی فله و دو میلیون تن گوگرد است. با توجه به ظرفیت بالای این ترمینال، روند تخلیه و بارگیری در منطقه بندرگاهی تا ۷۰ درصد بهبود می‌یابد. از سوی دیگر وجود انبارهای مکانیزه، تاثیر مستقیمی بر توسعه صادرات محصولات دارد؛ به این شکل که محصولات کارخانههای صادرات‌محور در انبارها تخلیه و در زمان مناسب به بازارهای بین‌المللی عرضه میشوند.
بنابراین سیستم مکانیزه تخلیه بار در بندر شهید رجایی با افزایش ظرفیت انبارداری محصولات معدنی، ارسال بار به بندر را تسهیل می‌کند و به این ترتیب ظرفیت فروش محصولات را به طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد که تاثیر آن را می‌توان در توسعه صادرات مشاهده کرد.
منبع: فلزات‌آنلاین
